www.plankenloodsje.nl

Adelijke huizen in Haerst

Gewilde locatie
Het is waarschijnlijk maar bij een enkeling bekend dat in de buurtschap Haerst in een grijs verleden verschillende vermogende families een prachtig huis lieten bouwen. De huizen die er verrezen waren:

Huize Den Doorn
Huize Arnichem
Huize Haerst
Huize Den Ordel

De twee eerst genoemden bestaan nog, de twee laatste zijn afgebroken, hun geschiedenis is vervaagd en hun bewoners vergeten.

Havezate den Ordel
In de hoek Doornweg-A28 ongeveer tegenover de plaats waar later de christelijke lagere school zou worden gebouwd, heeft vroeger het prachtige landgoed den Ordel [1]gelegen.
Veel van de ontstaansgeschiedenis van deze havezate is echter nog in nevelen gehuld, niet bekend is b.v. hoe het landgoed aan zijn naam is gekomen.
Het is wel zeker dat al voor het jaar 1477 dit verdedigbare huis gebouwd werd op de plaats waar voordien waarschijnlijk een versterkte boerderij heeft gestaan. De eerste keer dat de bezitting wordt vermeld stamt uit het schattingsregister van 1427.
De adellijke woning werd waarschijnlijk gebouwd op initiatief van de edelman Gerrit Mulert. De familie Mulert was ook eigenaar van Huize Den Doorn en het kasteel Voorst, een vermogende familie dus.
Huize den Ordel en Huize Den Doorn werden in dezelfde periode periode gebouwd, Huize Haerst stamt van vele jaren later.

Zoals bovenstaande tekening van de hand van Abraham de Haen laat zien bestond het complex uit een rechthoekig gebouw van drie verdiepingen en een zolder etage. Een hoge slanke zeshoekige toren was tegen het huis aangebouwd en op de hoek van de voorburcht was een kloeke, wat lagere ronde verdedigingstoren opgetrokken. Zoals in die dagen gebruikelijk was rond het geheel een gracht aangelegd en bezoekers dienden gebruik te maken van een lange houten brug.
Tot de havezate behoorden ook uitgestrekte landerijen en enkele boerderijen, waarvan de pacht aan de familie Mulert ten goede kwam. [2]

Opbouw en afbraak
De familie Mulert kreeg het echter aan de stok met andere belanghebbenden en in 1517 werd het "Huys den Ordel" door vijandelijke troepen in brand gestoken.
De familie ging echter niet bij de pakken neer zitten en zodra het weer rustig was in de omgeving werd met de herbouw begonnen.
In 1531 was het huis al zover opgeknapt dat men er weer mee voor de dag kon komen en Johan Mulert jr. mocht het op dat moment zijn eigendom noemen.
In het jaar 1585 ging het weer mis en werden de bezittingen ingenomen door een roversbende onder leiding van Jochem Pruist,die in de omgeving een waar schrikbewind uitoefende, reizigers overviel en de omgeving onveilig maakte.
Kennelijk keert de familie Mulert daarna toch weer op het oude nest terug, maar Ernst Mulert, die er dan de scepter zwaait leeft op te grote voet en in 1686 zien zijn nakomelingen zich gedwongen het huis te verkopen. Dat is dan ook tegelijk het moment dat de familie Mulert uit beeld verdwijnt.

Eigenaars komen en gaan
De nieuwe eigenaar is kapitein Johan Diderick van Berninckhuysen. Het verval heeft dan echter al ingezet en een deel van bovenste verdiepingen is al niet meer in de staat zoals daarvoor. Hoewel er daarna nog wel iets aan achterstallig onderhoud wordt gedaan zet het verval verder door.
In 1732 verkoopt van Berninckhuysen de havezate aan Hendrik Meulenbelt, die het in 1762 echter al weer met verlies van de hand doet. Lucas van Munster wordt de nieuwe eigenaar.
Het huis is dan waarschijnlijk al zo sterk vervallen dat het niet meer voor bewoning geschikt is.
G. ten Cate wordt in 1803 de laatste eigenaar van het huis en een jaar later valt de beslissing: het huis zal worden afgebroken. Alleen een bouwhuis (boerderij, nu gelegen op de hoek van de Doornweg/Lichtmisweg) dat omstreeks in 1765 is gebouwd, blijft staan. Deze boerderij deed oorspronkelijk dienst als koetshuis.
Sinds 1830 wordt de hoeve bewoond door de familie Bekedam.

Deze boerderij aan de Doornweg is alles wat nog rest van de havenzate "den Ordel". (foto is van ca. 1950)

Van de kaart geveegd
In 1882 wordt het gebied voor het eerst herverkaveld en worden de slotgracht en vijvers gedempt en bomen van de oprijlaan gerooid. In 1974 volgt een tweede verkaveling en daarna is niets meer wat nog aan de vroegere havezate herinnert.
Achter de overgebleven boerderij zijn in de zeventiger jaren door de toenmalige bewoner de restanten gevonden van een oude waterput. Jammer dat van zo'n prachtig huis zo weinig is overgebleven.......

H. Talen

[1] De havezaten die vanouds een weerbaar karakter hadden, duidde men meestal aan met "huis". Zij moeten onderscheiden worden van de echte kastelen van de landheer, dat waren steunpunten voor de verdediging van het land tegen invallers. Van de vele fraaie havezaten in Salland zijn er maar enkelen overge­bleven.

 [2] In vroeger tijden diende een edelman een havezate van voldoende waarde te bezitten om in aanmerking te komen voor inschrijving in de ridderschap en zodoende zitting te verkrijgen in de staten-vergadering van het gewest. Ridderschap en Steden vormden in de 16^e tot en met de 18^e eeuw de Provinciale Staten.

Bronnen: Jhr. A. J. Gevers en A. J. Mensema/De havezaten in Salland en hun bewoners, pag. 448-452. Alphen aan de Rijn, 1983 en www.kasteleninoverijssel.nl. Aanvullingen van de hand van Minie Buit/Genne.